АГРОБИОЛОГИЯЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУ ОРТАЛЫҒЫ

Қазақстан Республикасында көптеген елдердегі сияқты ерекше қасиеттерге ие тәуелсіз жоғары білім беру жүйесі пайда болды және дамыды. Белгілі бір кезеңде ол жоғары деңгейлі дайындықты қамтамасыз етті және дамыған индустриалды қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандырды. Бірақ бүгінде ол білімнің тез ескіруі және негізгі білім беру парадигмасын басқа елдердің жоғары оқу орындары сияқты өзгерту қажеттілігі сияқты проблемаларға тап болады. Сонымен қатар, өтпелі кезең қалыптасып келе жатқан және әлеуметтік институттарды реформалау үшін кадрларды жаппай қайта даярлау қажеттілігін туындатты. Бұл проблемалар туралы хабардар болу еліміздің білімін модернизациялауға байланысты мемлекеттік құжаттарда, Қ.К. Тоқаевтың жолдауларында жан-жақты көрініс тапты. Оларды шешудің күрделілігі бюджеттік қаржыландырудың жетіспеушілігімен және тиімді экономикалық қатынастардың болмауымен күрделене түседі, бұл білім беруді, әсіресе жоғары білім беруді қаржылай қолдаудың көп арналы жүйесін құруға кедергі келтіреді.

Қазақстан Республикасы мемлекетінің білім беру жүйесін қолдау бойынша қабылдаған шешімі бар, бірақ бұл білім беру ұйымдарын даму стратегиясын дербес әзірлеу және іске асыру қажеттілігінен босатпайды. Шерхан Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институты да қазіргі заманғы қоғамның қажеттіліктерін ескере отырып, өз қызметтерін реформалаудың, халықаралық тәжірибені талдап, оны ұлттық дәстүрлерімізге бейімдеудің өзекті мәселелерін шешеді. Институт Жамбыл облысы өңірінің жағдайын, облыстың мамандарға деген сұранысын ескере отырып дербес даму стратегиясын жасады.

Қазіргі қоғамға үнемі жаңа өнімдер, технологиялар, идеялар ағымы қажет. Жаңартылған білімді қажет ететін технологиялар білімдерін үнемі кеңейтіп отыратын шығармашыл, белсенді, білікті мамандарды қажет етеді.
Нәтижесінде білім мен дағдылар жиынтығын беруге негізделген оқыту мен тәрбиелеудің дәстүрлі тұжырымдамасы олардың тәуелсіз шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға негізделген жаңа білім беру бағдарламаларымен ауыстырылады. Білім беру процесі еңбек өнімділігі және ғылыми ізденіс әрекетімен ұштастырылады, ал білім беру процесі адам өмірі бойында үздіксіз жалғасады.
Шерхан Мұртаза атындағы ХТИИ-да жоғары білікті мамандарды даярлау институт аудиторияларындағы дәрістерде ғана емес, сонымен қатар олардың ғылыми-зерттеу бөлімдерінде, практикалық жұмыстарды жүргізу кезінде жүзеге асырылады дегенді білдіреді. Ғылымның, білімнің және инновацияның интеграциясы білімге негізделген экономика мен қоғамның дамуындағы шешуші факторлардың бірі болып табылады.

Шерхан Мұртаза атындағы Халықаралық Тараз инновациялық институтында кәсіптік білім берудің көп сатылы жүйесі қолданылады. Оқу процесінің барлық дайындық кезеңінде немесе мамандандырылғаннан кейін студенттер оқу процесін институттың ғылыми-өндірістік бөлімдерінде жүргізілетін жұмыспен қатар алып жүреді.

Институт түлектерінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін ғылым мен білімнің интеграциясы өте маңызды. Бұл академиялық және салалық ғылыми ұйымдарға жұмысқа тұратын жас мамандардың білім сапасын, кейінгі ғылыми жетістіктерінің деңгейі мен олардың қолданбалы әлеуетін анықтайды. Интеграция институт оқытушыларының ғылыми зерттеулерге белсенді қатысуына ғана емес, сонымен қатар кәсіби білім беру бағдарламаларын құруға және ғылымның қазіргі жағдайына сәйкес келетін зертханалық жабдықтармен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Бұл студенттерге өз білімдерін жаңа бағытталған білім құралына айналдырып, өзекті тақырыптар бойынша зерттеулерге қатысуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, бұл студенттерге ірі ғылыми және педагогикалық мектептердің көбею және даму процесіне қатысуға мүмкіндік береді. Нәтижесінде, болашақ зерттеушілер дайындықтың алғашқы кезеңдерінде, ғылыми шығармашылықты ұйымдастырудың әртүрлі аспектілерімен, үлкен күрделі мәселелерді шешуге қажетті теориялық біліммен және практикалық дағдылармен танысады.
2014 жылы Тараз инновациялық-гуманитарлық университетінің жанынан (заманауи инновациялық ғылыми-өндірістік құрылым - Агробиологиялық зерттеу институты құрылды. Құрылған институт қолданбалы ғылым мен оқу процесін ұштастыруға бағытталды. Жасалған интеграциялық құрылым бір уақытта инновация субъектісінің, яғни Жамбыл облысының ауылшаруашылық өнімдерін өндірумен айналысатын инновациялық процеске тікелей қатысушы функцияларын орындайды.

Институт АгроҒЗО қызметкерлеріне көкөніс шаруашылығы саласын ғылыми қолдауды дамыту бойынша жаңа перспективалы міндеттер қойды. Дәрумендер өндірісі - бұл құрылған ғылыми-өндірістік кешенде шешілетін жалғыз міндеті емес. ХТИИ студенттері мұнда жылыжайда технологияларды зерттейді, фермерлерге, жылыжай бизнесімен айналысатын кәсіпкерлерге семинарлар ұйымдастырылады. АгроҒЗО мамандары көкөністердің жекелеген сорттарын жергілікті жағдайларға қаншалықты сәтті бейімдеуге болатынын зерттеп, аймақтағы ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне тиісті ұсыныстар береді. Осы мақсатта жылыжайдың жанында қарқынды бақ жасалып, оған алма ағаштары отырғызылды.

Қазіргі уақытта АгроҒЗО жұмысының негізгі элементтерінің бірі - студенттер практикада білім алатын, яғни өндірістік жағдайда агроөнеркәсіптік кешен үшін білікті мамандарды мақсатты даярлауды жүзеге асыратын оқу процесі. Орталықтың болашақ дамуында аграрлық сектордағы алдыңғы қатарлы өндіріс технологияларына назар аудара отырып, жоғары білікті мамандарды даярлау және қайта даярлау үшін ХТИИ, АгроҒЗО және өндірістік кәсіпорындарды біріктіретін инновациялық білім беру құрылымын құру жоспарлануда.
Агроөнеркәсіптік кешенде аймақтық экстенсивті жүйені құру бойынша жүргізіліп жатқан жұмыс (кеңейту) ғылыми және білім беру қызметіндегі көптеген салаларды қамтиды. Қолданыстағы инфрақұрылым шаруа немесе фермер қожалықтарының басшылары мен мамандары үшін үнемі семинар-тренингтер өткізуге мүмкіндік береді. Үздіксіз білім беру курстарының тақырыптық жоспары ауыл шаруашылығы саласындағы ресурстарды үнемдейтін инновациялық технологияларды бейімдеу және беру мәселелерін қарастырады.
АгроҒЗО отандық ғылыми қауымдастықпен біріктіру мақсатында 2022 жылы «ҚазАгроИнновация» акционерлік қоғамымен және оның екі еншілес ұйымымен, «Жеміс өсіру және жүзім шаруашылығы бойынша Қазақ ғылыми-зерттеу институты» және «Қазақ картоп және көкөніс ғылыми-зерттеу институтымен» агроөнеркәсіптік кешенді ғылыми-техникалық, ақпараттық, талдамалық және нормативтік-әдістемелік қамтамасыз ету саласындағы ынтымақтастық туралы меморандумдарға қол қойылды.

Ғылыми басымдықтар ретінде келесі бағыттар анықталды:

1. Жеміс өсіру және жүзім шаруашылығы саласында:

- жобалаудың генетикалық әдістері және көрсетілген экономикалық құнды белгілері бар жеміс, жидек, жаңғақ дақылдары мен жүзімнің жаңа генотиптерін жедел жасау;

- жеміс өсімдіктері мен жүзімнің бейімделу потенциалы мен өнімділігін арттырудың физиологиялық және биохимиялық әдістері;

- өсімдіктердің, вирустық және фитоплазмалық ауруларды жедел диагностикалау әдістері;- сапа менеджменті, экологиялық және тамақ қауіпсіздігі;
- Қазақстанның оңтүстік аймақтарын агроэкологиялық аудандастыру;

- өндірісті биологияландыру (процестер, әдістер, құралдар);

- жеміс дақылдары мен жүзімнің өндірістік процестерін басқарудың бағдарламалық әдістерін әзірлеу және мониторингілеу;

- жеміс-көкөніс және жүзім шаруашылығы өнімдерін өңдеуге негізделген функционалды тамақ өнімдерін жобалау;

- бау-бақша мен жүзім өсірудің ұйымдастырушылық-экономикалық негіздері;

2. Картоп және көкөніс шаруашылығы саласында:

- көкөніс және картоп өсірудегі инновациялық технологиялар (жаңа ауылшаруашылық технологиялар, дәл технологиялар, биотехнологиялық әдістер, өсімдіктерді қорғау);

- көкөністер мен картоптарды селекциялау және тұқым өсіру, көрсетілген экономикалық құндылықтары бар көкөністер мен картоптың жаңа генотиптерін құру және жеделдетудің генетикалық әдістерін жетілдіру;

- ауыл шаруашылығы және агрохимия (көкөніс және картоп дақылдарын ауыстыру, тыңайтқыштар жүйесі);- көкөністер мен картоптың бейімделу әлеуеті мен өнімділігін арттырудың физиологиялық және биохимиялық әдістері;

- өсімдіктердің, вирустық және фитоплазмалық ауруларды жедел диагностикалау әдістері;

- сапа менеджменті, экологиялық және өнім қауіпсіздігі;
- көкөніс және картоп өнімдерін механикаландыру, автоматтандыру, сақтау және өңдеу;

- көкөніс шаруашылығы мен картоп өсірудегі менеджмент және маркетинг, көкөніс және картоп өсірудің ұйымдастырушылық-экономикалық негіздері.

АгроҒЗО қызметінің аталған бағыттары - «ғылым-білім-өндіріс» экономикалық қызметтің үш бөлек саласы ғана емес, өзара байланысты және өзара әсер ететін процестердің жиынтығы.

Ғылым мен білім өзара байланысты және бір-бірінсіз объективті өмір сүре алмайды. Ғылыми және білім беру қызметін дамытудағы көптеген мәселелерді шешу олардың тиімді өзара әрекеттесуіне байланысты. Ғылым білім беруді жаңа біліммен байытады, оқытудың жаңа, озық әдістерін жасайды, ал білім ғылымды жас кадрлармен нәрлендіретін қайнар көзі болып табылады. Ғылым мен білімнің жедел дамуының арқасында әр түрлі инновациялық жобалар мен бағдарламалардың дамуы мен тиімді қолданылуы мүмкін.
Сонымен, ХТИИ-дың дәстүрлі функциялары - мамандарды даярлау және қолданбалы ғылыми зерттеулер АгроҒЗО-ның агроөнеркәсіптік кешенге жаңа технологияларды әзірлеу және беру жөніндегі белсенді жұмысымен толықтырылды.
Болашақта жоғары кәсіптік білім берудің оқу бағдарламаларын және іргелі және қолданбалы зерттеулерді, сонымен қатар ғылыми білімді әрі қарай бизнеске берумен тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды біріктіру қажет. «Ғылым, білім және өндіріс» интеграциясына алғашқы қадамдар жасалды, бірақ бұл тек алғашқы қадам!